De novembereditie (2016) van Van Twaalf Tot Achttien is een themanummer over Tijd in het onderwijs, samengesteld door Annemiek Staarman (@astaarman). Voor dit themanummer schreef ik onderstaande bijdrage over verwerkingstijd: tijd die leerlingen nodig hebben om de opgedane kennis te verwerken en toe te passen in andere contexten.
In 2015 riep wethouder Simone Kukenheim Amsterdammers op om plannen in te dienen voor nieuwe scholen. Samen met Barbara Devilee, en met de hulp van 50 kritische vrienden, diende ik een plan in voor Het Forum – een eigentijdse openbare school voor vmbo, havo, vwo en mbo waar we samen scholen voor de diverse en duurzame stad (geen affilatie met de politieke partij die dezelfde naam is gaan gebruiken).
Op Het Forum doorlopen alle leerlingen individuele leerroutes, maar leren zij wel van en met elkaar. Dit komt ondermeer tot uiting in het dagelijkse lesrooster dat is opgedeeld in blokken: ’s ochtends starten alle leerlingen in hun mentorklas, direct daarna volgen de ‘leervakken’, er is een grote middagpauze met bewegingsactiviteiten en ’s middags werken leerlingen aan verdiepingsprojecten, afgewisseld met zelfwerkuren.
Verwerkingstijd
Dit lesrooster speelt in op het biologisch ritme van puberende leerlingen en houdt rekening met de lage concentratiespanne van pubers in de vroege ochtend en vroege middag. Belangrijker nog:
het onderliggend idee van deze dagindeling is dat leerlingen de lesstof moeten kunnen verwerken. Nadat docenten ’s ochtends effectieve instructie hebben gegeven, is het aan de leerlingen om ‘s middags de aangereikte kennis toe te passen in authentieke projectopdrachten van opdrachtgevers uit de stad. Ze moeten elkaar en hun docenten daarop bevragen en via samenwerking grip krijgen op de materie.
Deze concrete verwerking geeft ook ruimte voor verwerken in de meer abstracte zin van het woord: leerlingen laten nieuwe kennis bezinken, leggen verbindingen met andere kennis die ze hebben opgedaan, ontdekken de relevantie van wat hen wordt aangereikt. Dat kost tijd. Het zal leerlingen niet altijd lukken een in de ochtend besproken taalaspect of wiskundeformule diezelfde middag te gebruiken. Daar kunnen gerust enkele dagen of weken overheen gaan; verdiepingsprojecten kennen dan ook een doorlooptijd van een aantal weken. Door te werken aan projecten leren de leerlingen de kennis in verschillende contexten toe te passen.
Transfer
Nu ik zelf regelmatig voor de klas sta, merk ik dat die verwerkingstijd een vergeten factor is. In lesuren van 60 minuten krijgen leerlingen instructie en maken ze opdrachten. Ze leren daarvan, zeker, en ze zijn ook in staat het geleerde op later moment te reproduceren en toe te passen bij hetzelfde vak. Maar de transfer naar andere vakken blijft vaak uit. Zo leren ze bij Nederlands weliswaar wat signaalwoorden zijn, maar herkennen ze die niet als zodanig bij een les geschiedenis. Het zou goed zijn als lesprogramma’s onderling meer zouden samenhangen en als leerlingen de tijd zouden krijgen om wat ze in het ene vak leren in het andere toe te passen.
Het Forum is er niet gekomen – nog niet. Van de 124 plannen bereikten wij de zevende plaats, wat niet hoog genoeg was om naar de laatste fase van Kukenheims challenge door te gaan. We kijken met interesse naar de vervolgstappen van de vier scholen die met steun van de gemeente werken aan de realisatie van hun plan. Ondertussen blijven we in gesprek met partijen met wie we onze plannen alsnog kunnen verwezenlijken. Onze tijd komt nog 🙂