Burgerschap, een opdracht voor alle vakken

Op 7 juni aanstaande organiseert het team van MeetUp020 de vierde en laatste Amsterdamse onderwijsmeetup van dit schooljaar. Deze Meetup staat in het teken van burgerschap en is bestemd voor leraren in alle vakken! Werk je in het vo en ben je docent Nederlands, economie, of aardrijkskunde? Dan heb je net zoveel reden te komen als je collega van maatschappijleer, en de collega’s in het po en het mbo.

Burgerschapsonderwijs heeft oppepper nodig

Burgerschap. Een meer belegen term voor een enorm dynamisch, veelomvattend en uitdagend begrip kun je haast niet verzinnen. Misschien dat scholen het daarom lastig vinden er invulling aan te geven. Althans, zo ziet de Onderwijsinspectie dat. In februari rapporteerde de inspectie dat scholen te weinig structureel aandacht besteden aan burgerschap. Het burgerschapsonderwijs is aan vernieuwing toe.
De inspectie stelde vast dat de meeste scholen weliswaar aandacht besteden aan burgerschap, maar dat dit veelal buiten lessen om gebeurt: in schoolbrede activiteiten, in mentorlessen, via leerlingeninspraak, en in algemene zin door de nadruk te leggen op sociale omgangsvormen. Daar waar burgerschap in lessen is verwerkt, gebeurt dat overwegend bij wereldorïentatie (po) en de maatschappijvakken (vo); in het mbo is het een apart verplicht vak.

In het rapport is niet te lezen waarom er zo weinig samenhang is en waarom zo weinig scholen er leerdoelen aan koppelen voor verschillende vakken. Zou het zijn omdat, in het voortgezet onderwijs, docenten van zaakvakken niet inzien dat of hoe zij dat een plek kunnen geven? Of omdat de docent maatschappijleer het naar zich toetrekt? Of omdat ze het te ongrijpbaar vinden, de resultaten onmeetbaar?

Een vak apart?

Vooralsnog is er in het voortgezet onderwijs geen apart vak burgerschap en dus wordt daar ook geen aparte opleiding voor aangeboden – al pleit(t)en sommigen daar wel voor.
Op een enkele school, zoals Mavo aan Zee, wordt het wel als apart vak aangeboden.

In een studie naar good practices van burgerschapsonderwijs, constateerden onderzoekers van het Kohnstamm Instituut echter dat het wenselijker is burgerschap onder te brengen in een breed scala aan vakken dan er een specifiek vak voor in te richten.

Mij lijkt het ook logischer om ‘burgerschap’ te integreren in alle vakken. Waarom? Simpel: het raakt alle vakinhouden. Het kan gaan om keuzes die we als consument maken of in welke sectoren geïnvesteerd moet worden (economie), hoe duurzaam we leven (aardrijkskunde en economie), hoe we omgaan met technologie (natuurkunde/techniek), hoe politici taal gebruiken om kiezers voor zich te winnen (taal), en hoe ze statistieken gebruiken om datzelfde te doen (rekenen). Zelf verwerk ik burgerschap in het vak Nederlands door aandacht te besteden aan politieke en maatschappelijke ontwikkelingen, veelal aan de hand van journalistieke teksten.

Diverse verschijningsvormen, talloze aanknopingspunten

De SLO maakte in 2009 een onderverdeling in negen themavelden, verdeeld over drie domeinen:
– Domein democratie: de oplossingsgerichte burger, de zich informerende burger, de democratisch geletterde burger;
– Domein participatie: de actieve burger, de sociaal-communicatieve burger, de sociaal geletterde burger;
– Domein identiteit: de verantwoordelijke burger, de zich inlevende burger; de cultureel geletterde burger.

Deze domeinen zijn nauw verwant aan kerndoelen van het vak maatschappijleer. Toch zijn er ook veel raakvlakken met andere vakken: zo ligt het voor de hand om culturele geletterdheid te integreren in culturele en kunstzinnige vorming en democratische geletterdheid bij geschiedenis. In het vak Nederlands komen de zich informerende en sociaal-communicatieve burger tot hun recht.
Bij wis- en natuurkunde, aardrijkskunde en economie kan de dimensie van de oplossingsgerichte burger aan de orde komen: in opdrachten over duurzaam gebruik van grondstoffen bijvoorbeeld, hoe om te gaan met beperkte ruimte in de stad, mondiale welvaartsverdeling (dergelijke onderwerpen krijgen ook vaak de eigen noemer wereldburgerschap). Afijn, ga zo maar door.

Vertaalslag naar de praktijk: lessen voor elk vak

Uit de conclusies van het rapport kunnen we afleiden dat de inspectie adviseert dat scholen leerdoelen voor burgerschap formuleren die niet alleen gelden voor het schoolklimaat, maar ook echt opgaan voor de diverse vakinhouden. Ik voeg er nog twee aanbevelingen aan toe:
– Bedenk een term die meer aanspreekt. Het begrip burgerschap klinkt niet alleen veel te belegen, het wordt ook te veel geassocieerd met wereldoriëntatie of maatschappijvakken, met als gevolg dat de verantwoordelijkheid ervoor niet breed wordt gevoeld. Grote kans dat een docent wiskunde al bladerend door de Van 12 tot 18 of Didactief een artikel met burgerschap in de kop overslaat. Of hoogstens onder de aandacht brengt van zijn collega die Mens en Maatschappij geeft.
– Ga ermee aan de slag, ook (juist!) als je les geeft in zaakvakken. Probeer uit hoe je het een plek kunt geven in jouw vak en hoe je het kunt koppelen aan jouw kerndoelen. Dan kun je ook bijdragen aan dat samenhangende beleid.

Burgerschap in jouw vak? Kom op 7 juni 2017 naar MeetUp020

Een mooi moment om uit te proberen hoe je burgerschap ook in jouw (zaak)vak een plek kunt geven, is tijdens MeetUp020 op woensdag 7 juni aanstaande. Tijdens deze MeetUp wisselen we niet alleen ervaringen uit, maar gaan we met elkaar aan het werk: in verschillende workshops zetten we een lesopzet in elkaar over een subthema van burgerschap. Zelf verzorg ik een inleiding over nieuwswijs burgerschap.
Na afloop keer je niet alleen vol inspiratie huiswaarts, maar heb je ook een leuke lesopdracht voor je eigen vak op zak. Het programma van de MeetUp vind je hier. Aanmelden kan hier.