Burgerschap vergroten? Maak werk van begrippen

Voor de burgerschapsspecial van Van Twaalf Tot Achttien, die in juni 2019 verscheen, schreef ik een gastcolumn. Hieronder kun je de digitale versie lezen.

In het Handboek burgerschapsonderwijs wijst Bram Eidhof op de relatie tussen taal en burgerschap. ‘Leerlingen die beter zijn in begrijpend lezen,’ stelt hij, ‘scoren ook hoger op burgerschapskennis, -houdingen en -vaardigheden.’ Eidhof noemt diverse suggesties om in taallessen te werken aan burgerschap. Zelf doe ik dit in het mbo bij het vak Nederlands, onder de noemer ‘nieuwswijsheid’.

Grip op begrippen

In 2013 stelde Arie Wilschut in zijn lectorale rede dat het onderwijzen van maatschappijvakken voor een belangrijk deel neerkomt op het onderwijzen van een bepaalde taal: ‘Als taal samenhangt met de manier waarop wij de werkelijkheid om ons heen opvatten, heeft het er alle schijn van dat manieren van denken die bepaalde vakken beogen aan te leren ook het leren van bepaalde vormen van taal impliceren, of omgekeerd.’
Van pedagoog Graham Nuthall weten we dat leerders een concept minstens drie keer moeten toepassen voordat het beklijft. Idealiter gebeurt dat in verschillende contexten: liever een keer bij burgerschap, dan bij Nederlands en een derde keer bij een beroeps- of zaakvak (of tijdens een stage) dan telkens bij hetzelfde vak.

Nieuwsteksten bronnen voor burgerschap

Zelf gebruik ik graag nieuwsbronnen om de nieuwswijsheid van mijn studenten te bevorderen. Onder nieuwswijsheid versta ik: het actief, kritisch en bewust gebruiken en beoordelen van nieuwsinhouden en -processen en reflecteren op de eigen rol als gebruiker van nieuws. Dit gaat hand in hand met taal en burgerschap. Wie nieuwswijs is, moet taalvaardig zijn, moet kennis van zaken hebben en moet een breed scala van bronnen kunnen gebruiken.

Door veel te variëren met journalistieke bronnen komen we in aanraking met verschillende perspectieven op maatschappelijke ontwikkelingen. Nieuwsbronnen kunnen wel drempels opwerpen. Ze vormen een specifiek genre dat op zich weer bestaat uit subgenres waarin jargon wordt gebruikt (en vaak ook nieuwe begrippen worden geïntroduceerd), interne en externe verwijzingen worden gehanteerd en er wordt voortgeborduurd op eerdere berichtgeving die de lezer of kijker zou moeten kennen. Wie de actualiteit in zijn lessen wil verwerken, moet dus gerichte tekstkeuzes maken en bijpassende opdrachten bedenken.

Nieuwsteksten selecteren

Zelf heb ik de laatste jaren vaak, zij het incidenteel, de actualiteit in mijn lessen behandeld. Komend jaar pak ik dat structureler aan. In het lesprogramma Nederlands ga ik wekelijks nieuwsteksten bespreken en daar opdrachten aan koppelen. Daarvoor selecteer ik nieuwsteksten die voldoen aan mijn A-B-C-D-criteria. De teksten zijn:

– Actueel – Het gaat hier niet per se om het nieuwste nieuws. Juist thema’s die langere tijd onderwerp van gesprek zijn, in commentaren of achtergrondartikelen, helpen om begrippen in verschillende contexten te bespreken;
– Betekenisvol – Jongeren zijn meer gemotiveerd om na te denken en mee te praten over kwesties die henzelf aangaan en vaak genoeg zijn dat maatschappelijke thema’s. Een voorwaarde hierbij is dat teksten begrijpelijk zijn. Kennen lezers te veel woorden in een tekst niet, dan komt de boodschap niet over. Dit kan in veel gevallen eenvoudig worden verholpen door een begrippenlijst toe te voegen;
– Contextrijk. Nieuwsteksten helpen om verbindingen te leggen tussen de werkelijkheid op school en die daarbuiten. Dat vergroot de relevantie van de teksten en de lessen;
– Divers: Als leerlingen/studenten een tekst moeten ‘bevragen’ weten ze vaak niet goed waar te beginnen. Het helpt dan om meerdere bronnen aan te reiken die eenzelfde onderwerp vanuit verschillende invalshoeken belichten.

Onderdompelen

Tekstselectie is een eerste stap. Daarnaast zijn betekenisvolle opdrachten nodig. Je kunt hier heel veel kanten mee op. Ik begin met een bronnenbingo, waarbij mijn klassen eerst een nieuwstekst (bijvoorbeeld uit Trouw) en een nepnieuwstekst (bijvoorbeeld van De Speld) lezen waarin ze bronnen moeten identificeren. Daarna volgen allerlei leeractiviteiten zoals het inzoomen op verschillen tussen professionele nieuwsmedia en sociale media en tussen echt nieuws en nepnieuws, onder andere aan de hand van journalistieke gedragscodes.
Uitwerkingen van mijn opdrachten, zoals de bronnenbingo, en lessen die ik trok uit een les over nepnieuws, staan op www.dedingendebaas.nl (reacties zijn welkom!).

Leerlingen/studenten nieuwswijze burgers laten worden, lukt niet in een enkele les(senreeks). Het is een kwestie van voortdurend tijd maken om de actualiteit te behandelen. Dompel leerlingen/studenten met behulp van nieuwsteksten onder in de taal van burgerschap, Zo leren ze zelf uiting te geven aan wat het betekent om burger te zijn en daarnaar te handelen.

Oproep

Ik ontwikkel een methodiek over nieuwswijsheid – niet bedoeld als lesmethode, maar als toolkit om in verschillende vakken aan de hand van de actualiteit grip te krijgen op zowel maatschappelijke kwesties als vakinhouden. Heb je daar vragen of ideeën over, dan hoor ik dat heel graag! Reageer hieronder of mail naar fifi@dedingendebaas.nl