In 2019 kreeg ik de smaak te pakken. Ik wilde elke week een boek lezen en verslond er uiteindelijk 66. Dat gaf goede moed om in 2020 door te gaan. De doelstelling bleef een boek per week, want ik had een paar dikke pillen in het vooruitzicht (zoals De Toverberg van Thomas Mann, 900 bladzijden), maar uiteindelijk werden het er 101. Ik kon een fijn leestempo aanhouden, enerzijds omdat ik in een prettig ritme kwam: elke avond las ik ongeveer 50 pagina’s in een roman, in het weekend en/of mijn vrije dag las ik een studieboek en af en toe een graphic novel of kinderboek tussendoor. Anderzijds kwam dit uiteraard ook door corona, want daardoor maakten we veel minder afspraken met vrienden en familie, gingen we bijna niet meer naar de film (wat voorheen een wekelijks uitje was) en maakten we nauwelijks andere culturele uitstapjes.
Feiten en cijfers
Voor dit jaaroverzicht begin ik even met de getallen. In de galerij #dezinvanhetboek 2020 heb ik 101 titels opgenomen. Hiervan waren:
- 41 boeken romans, 40 non-fictie, 6 poëzie, 6 young adult of kinderboek; 8 vallen in de categorie overig (graphic novel, verhalenbundel, biografie);
- 48 geschreven door vrouwelijke auteurs, 45 door mannelijke, 8 door een man en vrouw of meerdere auteurs;
- 39 Nederlandstalig (van Nederlandse of Vlaamse auteurs), 37 Engelstalig en 25 naar het Nederlands vertaald vanuit een andere dan de Engelse taal;
- 46 gekocht (nieuw of tweedehands) of gekregen, 32 geleend van de bibliotheek, en stonden 23 exemplaren al langere tijd in de boekenkast.
In totaal las ik naar schatting 7.500.000 woorden op 25.000 pagina’s. Al met al selecteerde ik 101 zinnen uit 104 boeken. Op Twitter doe ik verslag van de zinnen van het boek met vermelding van twee hashtags: #dezinvanhetboek en #boekperweek. Bij die laatste hashtag heb ik ook de drie boeken meegeteld die ik niet heb uitgelezen. Als een boek mij na 42 pagina’s niet weet te boeien, leg ik het weg.
De zin van 2020: top 10
Dan de inhoudelijke terugblik. Sinds mijn studietijd las ik vooral veel Amerikaanse of Engelse literatuur, overwegend geschreven door witte mannen, afgewisseld met (populair-)wetenschappelijke werken over media onderwijs of andere maatschappelijke thema’s. De afgelopen jaren ben ik diverser gaan lezen: ik koos bewust werk van auteurs van buiten Europa en de VS, of verhalen die zich daarbuiten afspelen en ben ook bewust op zoek gegaan naar vrouwelijke auteurs en auteurs van verschillende achtergronden. Nederlandstalig werk betrof overwegend vertalingen van niet-Engelstalig werk of non-fictie; ik vind veel literatuur van eigen bodem nog steeds slecht te verteren.
Ondanks corona ben ik dit jaar bijna de hele wereld rondgereisd. Alleen van Zuid-Amerika en Australië heb ik nog weinig gezien; op de valreep las ik uit beide continenten 1 boek, respectievelijk een roman en een non-fictie verhandeling. In Rusland ben ik nog niet geweest; dat wordt een voornemen voor volgend jaar.
Divers lezen is echt verrijkend. Maakte corona dat ook wij ons soms wat eenzaam voelden, het lezen van al deze boeken verruimde mijn blik. De auteurs verleidden me om mij te verplaatsen in hun karakters, me in te leven in situaties die ik zelf nooit heb meegemaakt en oog te krijgen voor andere perspectieven dan die van mijzelf.
In dat opzicht verwoordt José Saramago in De man in duplo de zin van lezen in het algemeen treffend: “Lezen is ook een vorm van er zijn.” Dit is overigens niet de zin van het betreffende boek; dat is deze.
2020 was ook het jaar dat de Black Lives Matter beweging in Nederland krachtig voet aan de grond kreeg. De toeslagenaffaire en de nog steeds niet voltooide pietendiscussie lieten zien hoe diepgeworteld institutioneel racisme in ons land is. Ik heb me dit jaar verbaasd over en plaatsvervangend diep geschaamd voor de intens hatelijke wijze waarop veel witte Nederlanders menen te op te komen voor wat volgens hun ‘Nederlands’ is – zonder zich te verdiepen in hun eigen geschiedenis en de gevolgen van de daden van hun voorouders te erkennen.
Even verbazingwekkend en beschamend is hoe sommige mensen hun individuele vrijheid boven de veiligheid en gezondheid van allen stellen, en steen en been klagen over wat ze nu moeten missen, geen seconde rekening houdend met de mensen die op afstand afscheid hebben moeten nemen van dierbaren, of lijden aan de gevolgen van corona.
En dan was er nog Trump die de Amerikaanse verkiezingen wil(de) kapen. Het is ongelooflijk hoe het hem vier jaar lang is gelukt om niemands belang te dienen anders dan het zijne – al die tijd gesteund juist door diegenen die de dupe zijn van zijn beleid.
Ondertussen verliet ik zelf – voorlopig – de klas om docenten te begeleiden in het zinvol en effectief inzetten van ict in hun lessen. Daar kreeg ik het meteen druk mee toen ook mijn onderwijsinstelling een groot deel van het lesprogramma opeens online moest aanbieden.
Al deze ontwikkelingen kleurden mijn keuze voor de boeken die ik ging lezen en daarmee ook voor de zin die ik uit elk boek lichtte. Dit brengt mij tot de top 10 van zinnen die volgens mij niet alleen het sterkst het verhaal van het betreffende boek of hoofdpersonage tot uitdrukking brengen, maar die ons ook iets zeggen over hoe we er als samenleving voorstaan. Daarbij benadruk ik: elke afzonderlijke zin is uit de context gelicht en uitvergroot, lees vooral de boeken in hun geheel.
- ‘Als we elkaar niet begrijpen, luisteren we nog eens naar elkaar. En nog eens.’
Renee Watson – Stukjes van mezelf - ‘We made the world we’re living in and we have to make it over.’
James Baldwin – Nobody knows my name - ‘We choose what we do, and in that choice comes the community.’
Tommy Orange – There There - ‘It was so easy to advise other people to live with their pain.’
Octavia Butler – Kindred - ‘Je kunt echter wél, naast je verdiepen in onderzoek, luisteren naar de persoonlijke ervaring van de medemens zonder het [wit privilege] onophoudelijk in twijfel te trekken.’
Anousha Nzume – Hallo witte mensen - ‘Het punt van het niet-weten, raciale onwetendheid en onschuld, is echter reeds lang gepasseerd.”
Gloria Wekker – Witte onschuld. Paradoxen van kolonialisme en ras - ‘Vrijheid dreigt zelfs te degenereren tot willekeur, wanneer zij niet ten nauwste verbonden blijft met verantwoordelijkheid.’
Viktor Frankl – De zin van het bestaan - ‘[They] were surprised and crestfallen […], finding it hard to believe that a man who had baldly stated, every day of his life, that no one was more important than himself, had in the end put himself above the rest of the passengers.’
Dave Eggers – The Captain and the Glory - ‘It’s not the delivery medium, but rather the instructional methods that cause learning.’
Ruth C. Clark and Richard E. Mayer – E-learning and the science of instruction - ‘Ja, ja, goed beschouwd is onderwijzen het onmogelikste werk dat er bestaat.’
Theo Thijssen – School-land
Niet alle zinnen van 2020 komen uit mijn top 10 van boeken van 2020. Die ziet er zo uit:
1. Kindred – Octavia Butler
2. Between the World and Me – Ta-Nehisi Coates
3. 10 Minutes, 38 Seconds in This Strange World – Elif Shafak
4. There There – Tommy Orange
5. Regarding the Pain of Others – Susan Sontag
6. De pest – Albert Camus
7. Wij slaven van Suriname – Anton de Kom
8. The Beekeeper of Aleppo – Christy Lefteri
9. Een algemene theorie van het vergeten – Jose Agualusa
10. Uit de tijd vallen – David Grossman
Vooruitblik naar 2021
Als het even meezit, lees ik komend jaar weer twee boeken per week. Dat wordt wel een uitdaging, want ik heb nu ook weer een paar volumineuze werken klaarliggen, zoals De naam van de roos van Umberto Eco en Don Quichote van Cervantes. Ik denk er ook over om elke titel 1 tot 5 sterren te geven, zodat je snel ziet welke boeken – wat mij betreft – echte aanraders zijn. Dat zijn vaak andere boeken dan waar ik de mooiste zinnen uit licht, zoals je hierboven ook in beide top tienen kon zien. Misschien waag ik me volgend jaar ook aan een top 10 van favoriete boeken ooit gelezen – of van auteurs, of genres, en/of andere varianten – want één top 10 is niet genoeg om alle mooie werken een plek te geven.
Wat mijn titelkeuze betreft: ik heb al een soort verlanglijst waar ik uit kan putten. Zo ga ik eindelijk eens een Russisch werk ter hand nemen – ik twijfel nog tussen Schuld en Boete of de Gebroeders Karazamov (Tips zijn welkom!). Misschien voeg ik er een (auto)biografie aan toe – een genre dat ik tot dusver altijd een beetje heb gemeden. En boeken over kunst, zeker zolang museumbezoek beperkt is. Maar het is heel goed mogelijk dat ik, net als afgelopen jaar, heel andere titels ga lezen dan van te voren bedacht, omdat maatschappelijke ontwikkelingen daar aanleiding toe geven. We gaan het zien. Ik heb er zin in.
Bekijk ook:
2019: jaaroverzicht
2020: jaaroverzicht
2021: jaaroverzicht en terugblik
2022: jaaroverzicht en terugblik
De zinnen die ik lees in 2023 (wordt regelmatig bijgewerkt)
Het hoe en waarom van #DeZinVanHetBoek