De zin(nen) van 2021: terugblik

Er zijn genoeg terugblikken op dit jaar waarin alle narigheid rondom Covid-19 is belicht. Ik voeg daar graag een positieve noot aan toe. Want 2021 was ondanks alles wel een prima leesjaar. Zelf ben ik zonder een stap buiten onze landsgrenzen te zetten op reis geweest naar oorden als Groot-Brittannië, Italië, Iran, Japan, Libanon, Spanje, Tsjechië, Vietnam, de VS, Zimbabwe en zelfs heel andere planeten. Heerlijk was het. Goedkoop ook. En zinvol.
Leuke bijkomstigheid: het lezen van boeken is een fijne aanleiding om lijstjes te maken. Sinds ik De Betovering van Lijsten van Umberto Eco las, durf ik ervoor uit te komen dat ik een lijstenmens ben. De poging om overzicht te creëren en te ordenen, gecombineerd met het idee dat een lijst uiteindelijk ook slechts een belofte is van alles wat er niet op staat, boeit mij enorm. Daarom deel ik ook dit jaar mijn lijstjes favoriete boeken en zinnen van 2021, in de hoop dat andere lezers hier iets tussen vinden wat hen aanspreekt.

Feiten en cijfers

In 2021 las ik 104 boeken; gemiddeld twee boeken per week. Over sommige dikke pillen deed ik zeer zeker meer dan een halve week, maar dat kon ik later dan weer ‘compenseren’ door in een paar uur een kinderboek of graphic novel te lezen. Dit jaar las ik iets meer non-fictie (56) dan fictie (48); onder die laatste reken ik ook poëzie en graphic novels en stripboeken. Van alle auteurs waren er 48 man, 46 vrouw; 10 boeken waren geschreven door meerdere auteurs (mix van m/v).
Van alle boeken die ik las heb ik de helft gekocht of gekregen (daarvan lag een aantal al langere tijd in de kast) en een derde geleend bij de bibliotheek of via Internet Archive (echt een geweldige dienst: word ook lid of donateur!). Het restant waren pdfs die ik online heb gedownload; die reken ik als boek als er een ISBN bij stond, of in een enkel geval puur omdat ‘boek’ deel uitmaakte van de titel. Naar schatting las ik 22.764 pagina’s en 7.967.600 woorden.

Afgelopen jaar ben ik gaan werken met waarderen met sterren. Daarover ben ik nog in dubio. Enerzijds is een waardering met sterren een versimpeling die geen recht doet aan het werk van de auteur: waarom een boek goed is, heeft vaak meer uitleg nodig, en het is vaak juist die uitleg die helpt om te bepalen of je het met de betreffende recensent eens bent. Sterren wekken de indruk van een objectieve beoordeling, terwijl ze in feite het oordeel samenvatten van een, weliswaar geoefende maar nog altijd individuele, lezer. Niet voor niets was het systeem van sterren of ballen bij krantenredacties afgelopen jaren geregeld onderwerp van discussie. Anderzijds, als je mij een beetje kent, of een overzicht van de door mij gelezen boeken bekijkt, kun je vrij rap zien of wij dezelfde soorten boeken waarderen. Om die laatste reden ga ik er komend jaar nog wel mee door.

Afgelopen jaar was ik behoorlijk gul met het uitdelen van sterren: in mijn optiek verdienden 8 boeken vijf sterren, 43 boeken vier sterren, en 42 drie sterren. Negen titels gaf ik twee sterren, en twee boeken slechts een enkele. Kanttekening hierbij is dat ik voor sommige boeken die ik direct na lezing laag inschatte, na verloop van tijd meer waardering heb gekregen. Aan Klara and the Sun van Kazuo Ishiguro, bijvoorbeeld, kende ik aanvankelijk twee sterren toe, maar nu zou ik drie of zelfs vier overwegen. Door recensies van anderen doe ik andere inzichten op, en karakters en verhaallijnen blijven zich soms aan mij opdringen. Een vriendin zei: sommige boeken groeien, en dat zijn de mooiste.
Overigens hebben niet alle boeken die ik vijf sterren had gegeven mijn Top 10 gehaald. Dat is vooral omdat ik een Top 10 wilde samenstellen die ook enigszins representatief zou zijn voor alle genres en auteurs die ik heb gelezen. Ze zijn uiteraard zeer zeker het lezen waard. Kijk zelf in de galerij van 2021 voor mijn totale overzicht van boeken en zinnen van het afgelopen jaar.

De zin van 2021

Sinds een paar jaar houd ik bij welke zin uit elk boek mij het meest raakt of is blijven hangen. Hoewel dat een lastige keuze is – want de meeste boeken staan bol van de waardevolle zinnen – vind ik het een prettiger en, sta me toe, zinvoller exercitie dan mijn persoonlijke oordeel over het boek te geven.
Dé zin van 2021 vond ik in De onzichtbare steden van Italo Calvino: ‘Het verhaal wordt niet geregeerd door de stem: door het oor.’
Dit is een prachtige samenvatting van waar het bij lezen van of luisteren naar verhalen om gaat. Calvino zegt dat een verhaal niet slechts het product is van de verteller, maar dat de lezer/luisteraar daar zelf invulling aangeeft. Maar ik zie deze zin ook als een korte en krachtige samenvatting van de politiek en maatschappelijk woelige tijd waarin we nu leven. Beleidsmakers die voortdurend (onduidelijke en onredelijke) boodschappen zenden lijken te denken dat ze goed communiceren, maar zijn vervolgens verbaasd en verbolgen als het volk zich niet aan de maatregelen houdt. Leden van het volk horen niet wat ze willen horen en trekken een eigen plan, verder opgejut door extreem polariserende politici.

Het punt is, bij communicatie is zenden slechts het halve werk: of de boodschap aankomt, hangt niet alleen af van de zender maar ook van de ontvanger – wat die al weet, hoe die de boodschap interpreteert, welke opvattingen die heeft, etc. Beiden hebben een dubbele verantwoordelijkheid. De zender om een heel duidelijke boodschap te formuleren en vervolgens oor en oog te hebben voor de reactie van de ontvanger, de ontvanger om heel goed te luisteren en reageren: met aandacht en liefst kennis van zaken. Een zorg die ik daarbij heb is dat een kleine groep ontvangers zo luid schreeuwt in reactie op beleidsmaatregelen dat nieuwsmedia (zenders) die reactie weer uitvergroten en beleidsmakers hun keuzes daaraan aanpassen (zie onderstaand ook zin 4, en het blog dat ik naar aanleiding van dat onderzoek schreef).
Calvino laat in het midden of het goed is dat het verhaal niet door de stem maar door het oor wordt geregeerd. Hij stelt in feite dat een tekst een gesprek is tussen schrijver en lezer. Dit betekent wat mij betreft niet per se dat die laatste altijd gelijk heeft; het is goed mogelijk dat die slechts datgene uit het verhaal haalt wat resoneert met eerder opgedane kennis, ervaringen of opvattingen, waardoor de oorspronkelijke boodschap mogelijk verloren gaat. Dat gebeurt wanneer ik boeken waardeer en zinnen selecteer, wanneer leerlingen in de les de instructie van de docent volgen, wanneer we communiceren met anderen. Ik denk dat vooral van belang is dat we ons hiervan bewust zijn: het is een wisselwerking en wat en hoe we uitwisselen, wordt bepaald door onze kennis en perspectieven (die vaak beperkt zijn) en door hoe goed we naar elkaar luisteren.

Mijn Top 10 Zinnen van 2021
1 – ‘Het verhaal wordt niet geregeerd door de stem: door het oor.’
In: De onzichtbare steden – Italo Calvino
2 – ‘We’re still a school; we’re still connected.’
In: Teaching in the Online Classroom – Doug Lemov & anderen
3 – ‘Seeing the classroom always as a communal place enhances the likelihood of collective effort in creating and sustaining a learning community.’ 
In: Teaching to Transgress – bell hooks
4 – ‘At some point you have to realize that you’re promoting them.’
In: Oxygen of Amplification – Whitney Philips
5 – ‘In reality, it is community, not technology, that offers the best chance of changing practice in schools.’
In: Failure to Disrupt – Justin Reich
6 – ‘Boeken zijn niet gemaakt om erin te geloven, maar om aan onderzoek te worden onderworpen.’
In: De naam van de roos – Umberto Eco
7 – ‘To have risked so much in our efforts to mold nature to our satisfaction and yet to have failed in achieving our goal would indeed be the final irony.’ 
In: Silent Spring – Rachel Carson
8 – ‘…because diversity is always lovelier than sameness…’
In: The Snail With the Right Heart – Maria Popova
9 – ‘Human solidarity is our only resource.’ 
In: The Dispossessed – Ursula K. Le Guin
10. ‘Mijn vader zei altijd dat het leven en de wereld mooier worden door de gevoelige mensen, door dichters, schilders, maar er zijn bijna geen gevoelige mensen voor wie de wereld een mooie en makkelijke plek is.’ 
In: De hemel is altijd paars – Sholeh Rezazadeh

Mijn Top 10 Boeken van 2021
1. Assembly – Natasha Brown
2. The Good Ancestor – Roman Krznaric
3. The Dispossessed – Ursula K. Le Guin
4. Doe het toch maar – Babs Gons
5. Educating a Citizen – E.D. Hirsch
6. Silent Spring – Rachel Carson
7. De onzichtbare steden – Italo Calvino
8. Teaching Machines – Audrey Watters
9. De naam van de roos – Umberto Eco
10. Ik blijf bij je – Abbie Chalgoum

Vooruitblik naar 2022

Mijn leesvoornemens van vorig jaar ben ik allemaal op één na nagekomen: naast de klassiekers die ik wilde lezen las ik in ieder geval één autobiografie en een boek over kunst. Alleen het werk van Russische schrijvers heb ik in de leesstapel laten liggen. Die neem ik dus mee naar 2022. Dan hoop ik ook af te reizen naar Australië/Nieuw-Zeeland en Zuid-Amerika, wil ik me verdiepen in de commons en ga ik op zoek naar werk van non-binaire auteurs. Daarnaast ben ik van plan enkele favorieten te herlezen: Het oneindige verhaal van Michael Ende, Slaughterhouse Five van Kurt Vonnegut Jr en The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy van Douglas Adams. Lijstenfanaat die ik ben, heb ik mijn leeslijst voor 2022 al goed gevuld. De wetenschap dat er altijd wel een verhaal of beschouwing klaar ligt, stelt gerust. Tegelijk zal ook komend jaar vast weer gebeuren dat ik door aanbevelingen van anderen, of nieuw werk van favoriete auteurs, mijn leesstapel herschik. Dat is ook leuk aan lijsten; ze zijn niet statisch of definitief. Zo zal #DeZinVanHetBoek 2022 groeien naarmate het jaar vordert. In leesopzicht wordt het zeker een mooi jaar. Ik wens iedereen gezondheid, liefde en natuurlijk veel leesgenot.

Bekijk ook:
2019: jaaroverzicht
2020: jaaroverzicht en terugblik
2021: jaaroverzicht
2022: jaaroverzicht en terugblik
De zinnen die ik lees in 2023 (wordt regelmatig bijgewerkt)
Het hoe en waarom van #DeZinVanHetBoek