In een paar jaar tijd hebben onderwijsexperts René Kneyber en Dominique Sluijsmans in onderwijsland furore gemaakt met hun Toetsrevolutie. Dat is best knap als je bedenkt dat het onderwijs bedolven wordt onder allerhande voorstellen tot vernieuwing. Het is des te knapper als je bedenkt dat veel van die voorstellen (personaliseren, flexibiliseren, blenden!) zo ronkend logisch klinken dat men onderschat wat daarbij komt kijken – terwijl de pleitbezorgers van formatief toetsen juist benadrukken dat hun aanpak bepaald niet eenvoudig is.
Deze vrij beknopte, maar uiterst informatieve uitgave, is een vervolg op de Toetsrevolutie-boeken die René Kneyber en Dominique Sluijsmans eerder samenstelden. Na vele gesprekken met docenten stelden de auteurs vast dat die vaak nog wel worstelen met wat formatief handelen precies inhoudt en hoe ze hier handen en voeten aan moeten geven. Met dit boekje scherpen ze het concept, samen met Valentina Devid en Blanca Wilde López, verder aan en laten ze zien wat je kunt doen om formatief handelen effectief te laten zijn. Daarbij is de boodschap nog steeds lekker realistisch: dit vraagt om een doordachte aanpak.
De essentie van formatief handelen is om het leren van leerlingen en studenten zichtbaar te maken – voor de leraar, maar vooral voor zichzelf. Leerders gaan inzien hoe ze iets een volgende keer beter kunnen doen of waar ze beter in kunnen worden. Wanneer je formatief handelen goed inzet, dan worden de leerders zelfstandiger en werken ze aan hun zelfregulatie. Dat motiveert hen om niet alleen goede producten in te leveren, maar om te (willen) leren. Zo bezien is formatief handelen niet iets wat de docent alleen doet, het is iets wat docenten en leerders samen doen.
De crux is hoe je dat handelen dan goed kunt toepassen. Het is namelijk niet slechts het inpassen van een didactische werkvorm of een inhoudelijke wijziging van het lesprogramma, het vraagt echt om een heel andere werk- en denkwijze. Interessant is de constatering van de auteurs dat docenten die na enkele pogingen afhaken, kritisch zijn op het concept – terwijl zij het zelf zijn die dat concept niet goed hebben uitgevoerd. Om docenten een duw in de goede richting te geven, reiken de auteurs een handzame procesbeschrijving en stappenplan aan, met afwegingen die je bij elke stap kunt maken. Op de bijbehorende site kun je nog aanvullend materiaal vinden om mee aan de slag te gaan.
De auteurs drukken de lezer meermaals op het hart: het duurt een paar jaar om dit goed onder de knie te krijgen. Maar je moet wel ergens beginnen. Ze adviseren dan ook om te starten met een lesprogramma of module, en het proces meerdere malen te doorlopen – en goed te evalueren. Terecht stellen ze dat onderwijsontwikkeling ook een vorm van professionalisering is. Het zijn niet alleen de leerlingen of studenten die leren en ergens beter in worden, maar ook de docenten zelf.
Wel vraag ik me af hoe handig het is dat docenten dit alleen voor een eigen vak doen. De auteurs zijn hier niet heel expliciet over, maar het leest alsof ze ervan uitgaan – of de mogelijkheid openhouden – dat formatief handelen een individuele keuze is.
Omdat het gaat om een nieuwe wijze van lesgeven (of het aanjagen van leren), waarbij leerders ook echt anders gaan denken en handelen, is echter veel te zeggen voor een teambrede aanpak. Dan maak je als collega’s afspraken over welke verwachtingen je over en weer hebt, wanneer leerders toe zijn aan meer zelfsturing, maar ook hoe je samen evalueert en de kwaliteit bewaakt. Misschien een aanvulling voor een vervolg?
Of de adviezen ook echt in de praktijk bruikbaar zijn, kan ik nu nog niet zeggen. Ik hoop hier met collega’s mee aan de slag te kunnen en te zijner tijd onze bevindingen te kunnen delen. Dat kan dus nog wel enige tijd duren 🙂 Het is in ieder geval prima leesvoer: de auteurs werken hun receptuur op nuchtere wijze uit en dienen dat zonder poeha op, met een goede onderbouwing en een stevige portie realiteitszin. Goed kauwen is aanbevolen.
★★★★☆
#DeZinVanHetBoek
Uit alle boeken die ik lees, kies ik de zin die voor mij het meest treffend is. Uit dit boek is dat deze:
‘Het gaat er niet om tot perfect werk te komen; het gaat erom dat de leerlingen of studenten begrijpen hoe ze tot perfect werk kunnen komen.’
Meer lezen
Op zoek naar de zin van het boek
Formatief handelen: boek met aanvullende materialen