Veel mensen hebben zeer sterke (negatieve) meningen over ‘wokeness’ of ‘wokisme’ – vaak zonder echt te weten waar het voor staat. Soms is het bij moeilijke onderwerpen fijn te lezen hoe jeugdboekenschrijvers de materie verhelderen. Ik las een dichtbundel voor jonge lezers die prettig duidelijk laat zien wat ‘het ‘woke’ inhoudt – en dat er niets mis mee is, integendeel. Een bespreking van het boek en het begrip.
Van de achterflap
‘Historisch gezien hebben dichters voorop gelopen in sociale bewegingen. Woke: A Young Poet’s Guide to Justice is een verzameling gedichten van vrouwen die de vreugde en passie weerspiegelen in de strijd voor sociale rechtvaardigheid, waarbij onderwerpen aan de orde komen variërend van discriminatie tot empathie, en acceptatie tot het uitspreken ervan.
Met heldere, emotionele tekeningen van Theodore Taylor III inspireren dichters Mahogany L. Browne, Elizabeth Acevedo en Olivia Gatwood kinderen om hun eigen kunst en gedichten te maken zodat zij kunnen uitdrukken hoe zij gerechtigheid en onrechtvaardigheid zien.’
(Eigen vertaling)
Wokisme: een ander woord voor maatschappijkritiek
Mahogany L. Browne, initiatiefnemer van deze bundel, legt in de introductie uit: ‘Woke zijn is vechten voor burgerrechten, van die van jou en van je buren’ En: ‘Woke zijn betekent begrijpen dat gelijkheid en rechtvaardigheid voor sommigen niet hetzelfde is als gelijkheid en rechtvaardigheid voor iedereen.’ Ik zie niet wat er mis is met begrijpen dat er dingen mis zijn en daar iets aan te willen doen. Maar hierover valt natuurlijk meer over te zeggen.
Ten eerste heeft dit boek, ondanks de slimme clickbait-titel en inleiding – denk ik – niet als hoofddoel om lezers ‘woke te maken.’ Woke zijn als een doel op zichzelf is in feite tamelijk hol. Het gaat erom woke (ofwel: gealarmeerd en bezorgd) te zijn over iets – en vooral over misstanden in de samenleving. En om nog een stap verder te gaan: het gaat niet om het louter veroordelen van misstanden, maar om daadwerkelijke verbetering. Om op te staan en het werk doen dat nodig is om verandering teweeg te brengen.
Mensen die zich verdedigen tegen het ‘wokïsme’ leiden in werkelijkheid de aandacht af van de feitelijke misstanden in de samenleving. Ze richten zich op het bekritiseren daarvan. Ze zijn geschokt door het feit dat mensen de status quo in twijfel durven trekken en framen dit als een poging om de samenleving omver te werpen, en zichzelf als de verdedigers daarvan. Dit is een ernstig en triest geval van DARVO: Deny (ontkennen), Attack (aanvallen) en Reverse Victim and Offender (slachtoffer en dader omkeren). In plaats van te luisteren naar het lot van Zwarte, homoseksuele en gehandicapte personen, ontkennen witte geprivilegieerde mensen dat deze groepen nog steeds worden gemarginaliseerd en gediscrimineerd, vallen ze die groepen aan puur vanwege het uiten van dergelijke beschuldigingen en beweren ze dat ze zelf slachtoffers zijn. Ze beweren dat een woke beweging een einde wil maken aan het leven zoals wij dat kennen – en gaan soms zover dat ze insinueren dat woke mensen het daadwerkelijk op levens gemunt hebben. Uiteraard is dit belachelijk. Daarom noem ik dit liever gewokeklaag.
Waar het om gaat
Ten tweede, als we ons concentreren op deze feitelijke misstanden, zijn er heel veel dingen waar we ons zorgen over moeten maken. Dit boek behandelt in slechts 54 pagina’s een scala aan onderwerpen: van racisme en homo- en transfobie tot validisme en immigratiebeperkingen. De voorgestelde acties variëren van het tonen (en eisen van) empathie tot vrijwilligerswerk en protesteren. De ene persoon kan zich vooral zorgen maken over racisme, een ander over genderkwesties en een derde over hoe al deze kwesties elkaar kruisen. Ik denk dat de auteurs hun jonge lezers er wel op willen wijzen hoe alle kwesties samenvallen (intersectionaliteit), maar dat ze er voor de duidelijkheid voor hebben gekozen deze één voor één te behandelen.
Wat de antiwoke-brigade volgens mij dwars zit, zijn twee dingen. Het eerste is het besef dat onze status quo inderdaad aan verandering toe is. Dit is pijnlijk, omdat de status quo het comfortabele leven weerspiegelt zoals zij dat kennen. Ten tweede het feit dat er niet op een beleefde en volgzame manier om gelijkheid en rechtvaardigheid wordt gevraagd. Die worden geëist.
Laten we ons bewust zijn van het feit dat de antiwoke-brigade wordt aangejaagd door witte rechtsextremisten, die zichzelf zien als superieur aan andere volkeren. Ze willen geen samenleving met gerechtigheid en gelijkheid voor iedereen – ze willen alleen gerechtigheid en gelijkheid voor witte, heteroseksuele, fysiek sterke mensen. Wie zich laat meeslepen door antiwoke-sentimenten, kiest hun kant. Dit is wat echt beangstigend, bedreigend en gevaarlijk is voor de samenleving.
Als en wanneer aan de ‘woke eisen’ wordt voldaan, zullen sommige zaken in de samenleving moeten verschuiven – om ruimte te maken voor degenen die altijd zijn onderdrukt, om de rijkdom te herverdelen en om het idee dat iemand superieur kan zijn aan anderen geheel los te laten. Voor sommigen kan dit een tijdje ongemakkelijk zijn, maar laten we eerlijk zijn: voor velen is het al veel te lang veel te ongemakkelijk geweest.
Dus terug naar dit boek. Bij het zien van de titel kun je meteen opspringen om de status quo te verdedigen tegen een zogenaamde woke beweging. Maar je kunt er ook voor kiezen om na te denken over waarom en hoe deze status quo ter discussie wordt gesteld. Je kunt ervoor kiezen om te leren. Om naar deze dichters te luisteren en hun pleidooi tot je te laten doordringen. En dan samen actie ondernemen. Ik hoop dat veel mensen dat doen. En dat wie zich tot nu toe heeft laten meeslepen door de retoriek van de anti-woke brigade toch snel echt wakker wordt.
#DeZinVanHetBoek
Uit elk boek dat ik lees, kies ik de zin die mij het meest treft. Uit dit boek is dat deze:
‘It is resisting to be comfortable.’
★★★★★
Meer lezen
Mahogany L. Browne, Elizabeth Acevedo, Olivia Gatwood, Theodore Taylor III (2020) – Woke. A Poetic’s Call to Justice. Roaring Book Press.
Cole Verhoeven, Jacob Boersema (13 september 2022) – Wat ‘woke’ echt betekent. En hoe het misbruikt wordt. Via: OneWorld