Je kent vast het social media account genaamd ‘How can I make this about me?‘. In een paar jaar tijd is het extreem populair geworden met het simpelweg herplaatsen van behoorlijk gênante foto’s en misplaatste opmerkingen van mensen die zelf geen idee hebben hoe egoïstisch en ook onhandig hun berichten eigenlijk zijn. Bijvoorbeeld van iemand die poseert als een hotshot, vlak voor de poorten van Auschwitz. Of iemand anders die klaagt over bloedvlekken op haar auto na een verkeersincident (zonder zich te bekommeren om de slachtoffers). Het zou me niet verbazen als sommige van deze types met trots een ‘Hoe kan ik dit over mij maken’-repost op hun beurt weer doorplaatsen (‘kijk mij nou, ik bereik nu duizenden kijkers!’), zonder te beseffen dat een repost door het How-can-I-make-this-about-me?-account eigenlijk niets is om trots op te zijn. Ongetwijfeld is dit al gebeurd – ik houd het niet bij.
Het account toont de zelfgenoegzame oppervlakkigheid van wat ik het ‘ikke-eerst-tijdperk’ ben gaan noemen, waarin algoritmen van sociale media ons voortdurend verleiden om onze eigen individuele persoonlijkheden te ontwikkelen. Ze stimuleren ons om alle vrijheid voor onszelf te claimen en ons niets aan te trekken van wat anderen daarvan denken. Of nou ja, niets van wat mensen ervan vinden die dat afkeuren; er moeten natuurlijk wel genoeg likes op onze sociale media-accounts binnenkomen. De algoritmen vertellen ons natuurlijk nooit dat we niet de enigen zijn waar de wereld om draait, en dat deze wereld simpelweg niet groot genoeg is voor al die enorme ego’s.
Dit baart me al een tijdje zorgen, vooral omdat vrij duidelijk is dat zulk extreem individualisme een doodlopende weg is. Dus ben ik op zoek gegaan naar auteurs (en andere kunstenaars en denkers) die alternatieven aandragen. Die niet alleen uitleggen hoe we hier zijn gekomen, maar die ook voorstellen doen hoe we uit deze puinhoop kunnen komen. Die ons kunnen helpen de stap te maken van een spottend ‘Hoe kan ik dit over mij laten gaan?’ social media account naar een constructief ‘Hoe kunnen wij dit over ons laten gaan’? sociale beweging – met hopelijk voldoende ruimte voor humor.
In de afgelopen jaren vond ik in zowel fictie als non-fictie inspirerende pogingen om die stap te maken. Hieronder een aantal (besprekingen van) boeken die ik graag aanbeveel:
Community. The Structure of Belonging – Peter Block
Tegen verkiezingen – David van Reybrouck
Think like a commoner – David Bollier
You are here – Whitney Phillips and Ryan M. Milner
Een ander boek dat in dit rijtje thuishoort, maar waar ik (nog) geen recensie van heb geschreven, gaat over het onderwijs. Als gevolg van grote lerarentekorten en de omarming van onderwijstechnologieën wordt volop ingezet op gepersonaliseerd en flexibel onderwijs, waarin leerlingen of studenten individuele leerroutes kunnen doorlopen. Een risico hiervan is dat het sociale karakter van het onderwijs verloren gaat. In het boek Teaching to Transgress uit 1994 – dus voordat deze ontwikkelingen een vlucht namen – verkondigt bell hooks een boodschap die ook nu weer urgent is: de klas is een leergemeenschap waar leerlingen/studenten en leraren niet alleen zichzelf maar elkaar vormen. In haar eigen woorden: ‘Seeing the classroom always as a communal space enhances the likelihood of collective effort in creating and sustaining a learning community.’
Ter afwisseling is trouwens ook fijn om op te gaan in hoopvolle fictie: in solarpunk- en hopepunkboeken (subgenres uit de hoek van science fiction) gaat het over toekomsten waarin mensen, machines, androïden en andere wezens vreedzaam nieuwe werelden bouwen – en plezier hebben. Aanrader: de Wayfarer-serie van Becky Chambers.
Naast positieve en constructieve wereldopbouw hebben deze boeken iets anders gemeen: ze lijken nog te worstelen met het antwoord op een prangende onderliggende vraag. Namelijk: (hoe) is mogelijk om een gezonde samenleving op te bouwen met mensen die racistische en fascistische opvattingen hebben, die zichzelf superieur achten aan anderen, en die een diverse en inclusieve samenleving eigenlijk liever willen vernietigen dan dat ze die opbouwen? Hoe zorgen we, op vreedzame wijze, dat zij hun standpunten heroverwegen en terugkeren naar de gemeenschap? Ofwel: Hoe kunnen wij allemaal dit over ons allemaal laten gaan, zonder terug te vallen in wij versus zij?
In deze politiek onstuimige tijden gaat de zoektocht verder. Die beperkt zich overigens niet tot boeken. Naast lezen is het ook hoog tijd om iets te doen. Ik ga me in ieder geval verdiepen in organisaties als Bureau Burgerberaad, Commons Network, en de*beweging. Hun sites kan ik alvast aanbevelen. Tips terug zijn welkom!